"मोरीसँगका मंगलबारहरु" - एउटा बूढो , एउटा जवान र जिन्दगीको सबैभन्दा महत्वपूर्ण पाठ

- रबिन राईको पाठकीय
- 14 sep 2014
- For Book Review Program, Critics' Society

*************

"मोरीसँगका मंगलबारहरु" मिच एल्बमद्वारा लिखित संस्मरणात्मक उपन्यास हो, यो प्रथमपटक १९९७ मा २० हजार प्रति प्रकाशित गरिएको थियो । पाठकहरुको चर्चाले यसले यति विघ्न ख्याति कमायो कि यसले "विन्फ्री ओप्रा"को टेलिभिजन कार्यक्रममा ठाउँ पायो र न्यू योर्क टाइम्सको बेस्ट सेलरमा २ वर्ष सम्म रहन सफल भयो । यो पुस्तक विश्वका ४१ भाषामा अनुवादित छ भने एक करोड प्रति भन्दा ज्यादा बिक्री भइसकेको छ । यस पुस्तकलाई विन्फ्री ओपराले १९९९ मा टेलिचलचित्र बनाई, जुन उक्त साल सर्वाधिक हेरिएको टेलिचलचित्र बन्न सफल पनि भयो ।


के छ त यो पुस्तकमा?
------------
२ केन्द्रीय पात्र रहेको यो उपन्यासमा डा. मोरी स्वार्ज ७८ वर्षिय समाज शास्त्रका प्राध्यापक हुन्, उनी ए एल एस नामक प्राणघातक बिमारका शिकार छन् । मिच् ३७ वर्षीय एक सफल खेलकुद रिपोर्टर हुन् , १६ वर्ष पहिले उनी मोरीका छात्र हुन्छन् ।
कुनै समय मोरीका प्रिय शिष्य कलेजबाट निस्केपछि जिन्दगीको भागदौडमा यति ब्यस्त हुन्छन् कि दीक्षान्त-समारोहमा अंकमाल गर्दै गुरुले आत्मीय ढंगले "सधैँ संपर्कमा रहनू है" भनेको हेक्कै रहँदैन ।
तर एकदिन टिभी न्युजमा मोरी "जिन्दगीभर मैले सिकाउने काम गरिरहेँ अब मर्ने बेलामा त्यसै छोडूँला र?" भनिरहेका देख्न पुग्छन् । मृत्युशैय्यामा रहेका यी गुरुले आफूले बुझेको जीवनबारेको ज्ञान आवश्यकहरुलाई बाँडिरहेको उक्त समाचारबाट थाह पाउँछन् ।

यही समाचारले मिचको जीवनमा परिवर्तन निम्त्याउँदछ र उनी ग्लानिका साथ पुग्छन् मित्रवत गुरु मोरीको घरमा । उनीहरुबीच हरेक मंगलबार भेट्ने र "प्रेम, क्षमा, भावना, उमेर, मृत्यु, परिवार, सम्बन्ध,संस्कार" इत्यादि विषयमा विमर्श गर्ने सहमति बन्छ,
जसलाई मिचले टेपरिकर्ड गर्दछन् र पुस्तकको आकार दिन्छन् । मैनबती सल्किए जस्तै तल खुट्टा बाट पक्षघात भई उँभो सर्दै सर्दै मुटुसम्म आइपुगेर १४ मंगलबार पश्चात मोरीको निधन हुन्छ । मोरीसँगको संगतले मिचको जीवनमा नाटकीय परिवर्तन आउँदछ, उसको जीवन र संसारप्रतिको दृष्टिकोण फराकिलो हुन पुग्छ, जसले गर्दा उसको ब्यक्तित्व र सम्बन्धहरुमा सकारात्मक सुधार आउँछ ।

पुस्तकबाट केही सन्दर्भहरु
--------
०.
"मेरो गुरुको अन्तिम कक्षा उनकै घरमा हरेक मंगलबार भए, कक्षा बिहानको नास्तापछि शुरु हुन्थ्यो र विषय जीवनको अर्थ, जुन अनुभवहरुको आधारमा सिकाइन्थ्यो । त्यहाँ कुनै अंक पाइन्नथ्यो तै हरेक हप्ता मौखिक परीक्षा हुन्थ्यो र जसको जवाफ दिनुका साथै सान्दर्भिक प्रश्न गर्नु पर्थ्यो । त्यस बाहेक शारिरिक कामहरु गर्नुपर्थ्यो जस्तै, गुरुको टाउको उठाएर उनलाई सिरानी सहज बनाइदिने, उनको चश्मा नाकको डाँडीमा अड्याइदिने, र छुट्ने बेलामा उनलाई चुम्बन गरे विशेषाङ्क पाइन्थ्यो । कुनै पुस्तक थिएन र पनि धेरै शीर्षक समेटिए, जस्तै प्रेम, रोजगार, समुदाय, परिवार, वृध्दापन, क्षमा र मृत्यु । दीक्षान्तको रुपमा अन्त्येष्टि संपन्न गरियो" पुस्तकको शुरुमै मिच लेख्छन् । एउटा मर्न लागेको बूढो मान्छे र संसारमा अल्मलिएको जवानबीचको विमर्शहरुलाई मिचले १९२ पेजको पुस्तकको आकार दिए जसलाई उनले थेसिस भन्न रुचाएका छन् ।

१. "मोरी, तपाईंलाई याद छ एक पटक तपाईं कक्षामा आउनुभयो, अनि चुपचाप उभिनुभयो । २ मिनेट, ५ मिनेट, १० मिनेट, हामी सबै आश्चर्यका साथ कुरिरह्यौं कहिले बोल्नु होला भनी, अन्तत: १५ मिनेटबाद तपाईंले भन्नुभयो.."
"सन्नाटा, किन हामीलाई असहज लाग्छ? अस्वाभाविक लाग्छ? किन हावामा शब्दहरु उडेकै हामीलाई स्वाभाविक लाग्छ ?
यस्तै भनेँ मैले । मृत्यु पनि सन्नाटा जस्तै हामीलाई असहज लाग्छ । तर मर्नु महत्वपूर्ण कुरा होइन बरु कसरी सुखी भई बाँच्नु त्यो महत्वपूर्ण कुरा हो" मोरी भन्दछन् । पुस्तकको विषय मृत्यु हो, जुन हामीले जन्मसँगै लिएर आएका छौं, मृत्युसम्बन्धि धेरै साहित्य,संगीत, फिल्म बनेका छन् र लोकप्रिय छन् । त्यसैले यो भन्न सकिन्छ कि मृत्यु भयावह तर निश्चय नै मान्छेको सर्वप्रिय विषय हो । सोँच र साहित्यका धरोहर आई बि राई पनि मृत्यु चिन्तनमा लागेको सुनिन्छ । तर मृत्यु त अवश्यांभवी छ र आउँछ नै जसरी पनि जीवनलाई सहि रुपमा बाँच्नुपर्ने यस पुस्तकमा मोरीको निर्क्यौल छ । यसलाई सेल्फ हेल्प गाइडको रुपमा पनि लिन सकिन्छ ।

२.
किताबमा एक प्रसंग यस्तो छ , जब सहकर्मी ब्रान्डि्स हृदयघातले अचानक बित्यो, मोरी उसको अन्त्येष्टिबाट निराश घर फर्कन्छ ।
"कस्तो बेकार भयो, त्यत्रा मान्छेले ब्रान्डिसको बारे त्यति राम्रा कुराहरु मानिसहरुले भने, उसले सुन्नै पाएन" ।
मोरीले दिमाग घुमायो र एकदिन आइतबार दिउँसो आफ्नो अन्त्येष्टिको लागि सबैलाई निम्तो दियो, जीवित अन्त्येष्टि । उपस्थितले उनीप्रति श्रध्दाञ्जलि दिए, कोही हाँसे, कोही रोए । एक महिलाले कविता वाचन गरिन् , मोरी सबैको आफू प्रतिको मूल्याङकन् सुनेर कहिले हाँसे कहिले रोए , र मोरीको अन्त्येष्टि भब्य सफल भयो, केवल मोरी जीवित रह्यो । मृत्युपर्यन्त गरिएका सम्मान, माया, विलापहरुको के अर्थ जब मान्छे शुन्यमा विलय भइसकेको हुन्छ । जीवित छँदै ऊ प्रतिको भावना अभिब्यक्त गर्न सके नै भावनाको सार्थकता हुन्छ । मोरीको परिवार रसियाबाट अमेरिकामा शरणार्थीको रुपमा प्रवेश गरेका हुन्छन् । ज्याला मजदुरी गर्ने मोरीका बाबुले मोरीलाई कहिल्यै प्रेमदृष्टिले हेरेनन्, आमा बितेपछि जीवनमा आएकी आफ्नी सौतेनी आमाबाट नै उनले मायाको अलौकिक अनुभव गर्छन्, दमले गर्दा बलको काम गर्न सक्दैनन् र शिक्षक बन्न पुग्दछन् । आफ्नो बाबुको जीवनलाई मूल्याङ्कन् गर्दा उनलाई माया दिन र लिन दुवैबाट डराउने कायर ब्यक्तिको रुपमा ब्याख्या गर्छन् । "कि माया बाँड कि नष्ट होउ" लभ ओर पेरिस् नै मोरीको जीवनको मन्त्र हुन्छ ।

३.
मोरी भन्छन्, " सबलाई थाह छ मृत्यु अवश्यांभावी छ, तर कोही पनि विश्वास गर्न चाहँदैन । विश्वास गर्थ्यौं त हाम्रा बोली ब्यवहारहरु फरक हुन्थे । बुध्दमार्गीहरु के गर्छन् थाह छ? काँधमा सानो चरी राखेर सोध्छन् ,"आज हो त्यो दिन? के म तैयार छु त्यसको निम्ति? के म त्यो गर्दैछु जो गर्न जरुरी छ? के म त्यो बन्दैछु जो बन्न चाहन्छु?"

मोरी आफ्नो काँधतिर शिर झुकाई काल्पनिक चरालाई सोध्छन्,"के आज हो मेरो मृत्यु दिन?"
"मिच, सत्य त यो हो कि, तिमी जिउन तब जान्दछौ जब तिमीलाई मर्न आउँदछ " । किताबको मूल शिक्षा नै यही हो,मैले कतै पढेको थिएँ जुडो खेलमा पछार्न भन्दा पहिले पछारिन सिकाइन्छ रे, जब मान्छेलाई लड्न आउँछ तब गएर उसले लडाउने कला पनि सिक्छ रे । त्यस्तै तर्क छ मोरीको, जब मृत्युलाई हामी स्वीकार्छौं जिउन हामीलाई आइहाल्छ । देश सुब्बाको भयवाद पनि कतै गएर जोडिएको म पाउँदछु।

४.
"आजकाल हामी हाम्रो समाजमा मानिसहरुको दिमाग भुट्दैछौं, गलत कुराहरुलाई बारम्बार दोहर्याएर । हामी मिडियाहरुको माध्यमबाट बारम्बार भनिरहेका छौं, भौतिक आर्जन हितकारक छ, अर्थ उपार्जन, घर जग्गा आर्जन, ब्यवसायिकता आर्जन हितकर छ भनिरहेका छौं, यी धेरै आर्जन गर्नुपर्छ भन्ने फिटिरहेका छौं मानिसको दिमागमा हर्दम जसले गर्दा ती सोध्न वा सोँच्नै सक्तैनन् । यिनै गलत कुराहरुको कुहिरोले मानिसहरु अलमलिरहेका छन् र ती कुदिरहेका छन् भौतिक धनको निम्ति जब कि तिनीहरुलाई खाँचो छ, प्रेमको, उनीहरुले आर्जन गर्नु पर्ने हो प्रेम । तर प्रेमको, हार्दिकताको विकल्प स्वरुप मानिसहरु धन, सम्पति आर्जन गरिरहेका छन् , जुन तिनको विकल्प कदापि हुन सक्दैन ।

मोरीको यो अमेरीकी समाजप्रतिको भनाइ हाम्रो आफ्नो समाज भन्दा पर छैन, प्रत्यक्ष वा परोक्ष रुपमा हामी भौतिकवादलाई नै प्रश्रय दिइरहेका छौं , "डाक्टर बन, इन्जिनियर बन, किनकि तिनमा धेरै तलब छ, कलाकार-साहित्यकार बन्ने भए ब्यवसायिक बन ", हामी हाम्रा सन्ततिलाई यही सिकाइरहेका छौं ।

५. "एकदिन स्वस्थ जीवन पाए के गर्नुहुन्थ्यो ?' भनी मिचले सोध्दा मोरी भन्छन्," सबेरै उठ्थेँ, शारीरिक ब्यायाम गर्थें , चिया र खाजा खान्थेँ । पौडी खेल्न जान्थेँ , साथीहरू सँग दिउँसोको खाना खान्थेँ । उनीहरूसँग एकान्तमा उनीहरूका परिवार, समस्या र आपसी प्रेमकाबारेमा चर्चा गर्थेँ । अनि डुल्न जान्थेँ, हरियाली र सुन्दर फूलहरु माझ , चराचुरुङ्गी माझ , धेरै भो उनीहरूको सौन्दर्य र आवाजहरु नसुनेको । साँझ हामी सबै बाहिर खान जाने थियौं , रेस्टुरेन्टमा म पास्ता र हाँसको मासु खाने थिएँ , मनपर्छ मलाई । बाँकी रात म डान्स क्लबमा नाच्ने थिएँ धोको पुर्याएर गलेपछि घर गएर मज्जाले सुत्थेँ ।"
"बस?"
"बस"
"अनि तपाईंको परिवार?"
"मेरो परिवार पनि त साथीहरू मै पर्दछन्"
यौटा मृत्यु शैय्यामा हिँडडुलको स्वतन्त्रता गुमाएको मोरीको अादर्श दिनको इच्छा हो यो जुन बिल्कुलै साधारण छ, तपाईं हामी त्यो गर्न सक्छौं हाम्रो हालको जीवनमा । तर हामी गरिरहेका हुँदैनौं किनकि हामीलाई भोलिको चिन्ताले मारेको छ । तर जब हामी केही कारण त्यस्तो अवस्थामा पुगे हामीलाई त्यस्तै इच्छा हुनेछ ।

६. उपसंहारमा लेखक मिच भन्छन् " मोरीसँगको पुनर्मिलन पछि हामीले यो पुस्तक लेखन गर्ने निर्णय गर्यौँ जसलाई मोरी जीवनको अन्तिम थेसिस भन्न रुचाउँथे । यो पुस्तकमा थुप्रै प्रकाशकले अभिरुचि राखे तर उनीहरूलाई जीवनकालमा मोरीले भेट्न सकेनन् । मोरीको उपचारमा लागेको खर्चको ठूलो रकम प्रकाशकबाट आएको एड्भान्ले फर्छ्यौट गरियो ।

मोरीको देहावसान पछि उनका सामानहरु खोतल्दा २० वर्ष अघि विद्यार्थी कालमा मैले बुझाएको थेसिस् पनि भेटियो , जसमा मोरी र मैले पेन्सिलले केरेर अन्तर्क्रिया गरेका रहेछौं ।"
पुस्तक लेखनको १४ औं हप्तामा शनिबारको दिन १९९५ मा मोरीको देहान्त भयो । मोरीले आफ्नो मृत्युलाई पनि ज्ञानवर्ध्दक त बनाए नै आफ्नो रोग परिवारको आर्थिक बोझ बन्न दिएनन् । उनले किताबमा भने जस्तै एक जनाको रोगले परिवारका अन्य सदस्यहरूको सामान्य जीवनमा अड्चन आउन दिएनन् ।

र अन्त्यमा,
यो पुस्तकलाई उपन्यास विधामा त कहिले ननफिक्सनमा राखिन्छ , आपसी प्रेम र सम्बन्ध सुधारका विषय पनि भएकोले यसलाई ब्यक्तित्व विकासको सेक्सनमा पनि राखिन्छ । जीवन दर्शनको प्रारम्भिक पुस्तकको रुपमा यसलाई विभिन्न स्कूल र कलेजमा पढाइँदोरहेछ ।

मिच एल्बमको यो मिनी पुस्तकको सरल र रोचक प्रस्तुतीकरणले गर्दा पुस्तक अध्ययनमा पाइला बढाउन शुरु गरेका नवपाठकको लागि उपयुक्त त छ नै ज्ञान र दर्शनको गहिराइमा छलाङ मारेर हराइरहेका विद्वानहरुलाई पनि जीवनको सरलता, सहजता र सुन्दरता याद दिलाउन काम लाग्नेछ ।

Title: Tuesdays with Morrie
Paperback: 192 pages
Author Mitch Albom
Country United States
Language English
Genre Biographical, Philosophical novel, Memoir
Publisher Doubleday
Publication date 1997
Amazon Price: USD 8.44
Tuesdays with Morrie: An Old Man, a Young Man, and Life's Greatest Lesson